Πρόληψη πτώσεων σε ασθενείς με Ρευματικά Νοσήματα
Γράφει ο Βασμαρής Δημήτριος
Φυσικοθεραπευτής
Συντονιστής Επιστημονικού Τμήματος Γηριατρικής Φυσικοθεραπείας
Το σώμα μας έχει κατασκευασθεί με τέτοιο τρόπο για να το χρησιμοποιούμε για τις καθημερινές μας δραστηριότητες και να μπορούμε να μετακινηθούμε. Αν παραμείνουμε σε μια θέση για πάρα πολύ ώρα, θα αρχίσουμε να νοιώθουμε άβολα, οι μύες θα αρχίσουν να πονούν και οι αρθρώσεις θα σκληρύνουν. Οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουμε βάλει την άσκηση στην καθημερινότητά μας με συνέπεια την ανάπτυξη πόνων. Εάν έχετε κάποια μορφή Ρευματοπάθειας (αρθρίτιδας) και είσαστε σε μια τέτοια ενοχλητική κατάσταση, το σώμα σας ως φυσική αντίδραση ζητά την ακινησία. Αλλά αυτό προκαλεί ακόμα μεγαλύτερη δυσκαμψία και μακροπρόθεσμα οι μύες σας εξασθενούν και δεν θα μπορούν να κρατήσουν σωστή σωματική στάση. Δημιουργούνται ανισορροπίες κατά την βάδιση και ορθία στάση με συνέπεια ακόμα μεγαλύτερους πόνους.
Τα σωματικά ενεργά άτομα είναι πιο υγιή, πιο ευτυχισμένα και ζουν περισσότερο από εκείνα που είναι ανενεργά. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα άτομα με αρθρίτιδα. Ωστόσο, η αρθρίτιδα είναι ένας από τους συνηθέστερους λόγους που οι άνθρωποι περιορίζουν τις σωματικές δραστηριότητες και τις ψυχαγωγικές αναζητήσεις. Η αδράνεια επιπλέον μπορεί να οδηγήσει σε διάφορους κινδύνους για την υγεία, συμπεριλαμβανομένων του Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου II, των Καρδιαγγειακών παθήσεων και της Οστεοπόρωσης. Επιπλέον εμφανίζονται: μειωμένη ανοχή στο πόνο, αδύναμοι μύες, δύσκαμπτες αρθρώσεις και κακή ισορροπία, καταστάσεις που είναι κοινές σε πολλές μορφές αρθρίτιδας. Για πολλούς ηλικιωμένους , οι αλλαγές εξαιτίας του γήρατος σε μύες και αρθρώσεις μπορούν να κάνουν τα πράγματα χειρότερα. Επομένως το σωστό είδος άσκησης ανάλογα με το άτομο και την πάθηση είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο.
Διατηρώντας τις αρθρώσεις που πάσχουν ευλύγιστες, και γενικότερα το σώμα όσο το δυνατόν πιο ενεργό θα έχετε ως αποτέλεσμα μείωση του πόνου, διατήρηση της ανεξαρτησίας και ως εκ τούτου βελτίωση της αυτοπεποίθησής σας. Πολλοί άνθρωποι με κάποιο ρευματικό νόσημα φοβούνται να ασκηθούν γιατί πιστεύουν –λανθασμένα- ότι θα προκαλέσουν περαιτέρω βλάβη. Το ανθρώπινο σώμα όμως είναι σχεδιασμένο να κινείται. Βελτίωση λειτουργίας των αρθρώσεων θα έχετε αν προσπαθήσετε να είστε ενεργοί. Το κίνητρο είναι ένα βασικό ζήτημα. Συχνά αρχίζουμε ένα είδος άσκησης με ενθουσιασμό και το εγκαταλείπουμε μετά από μερικές εβδομάδες. Το σημαντικό είναι να θέσουμε ρεαλιστικούς στόχους, ώστε να κάνουμε κάποια μορφή άσκησης που να την απολαμβάνουμε και να την κάνουμε τακτικά. Μπορεί να διαπιστώσετε ότι οι στόχοι σας αλλάζουν, όπως η κατάστασή σας αλλάζει και αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό.
Η άσκηση προτείνεται ευρέως από τους φυσικοθεραπευτές για τους ασθενείς με στόχο:
• Την μείωση του πόνου.
• Τη βελτίωση της λειτουργικότητας και της αεροβικής ικανότητας.
• Τη βελτίωση της ευεξίας και της αυτοεκτίμησης.
• Τη διατήρηση ενός υγιούς βάρους.
• Τη βελτίωση της βάδισης.
• Τη μείωση του κινδύνου ακινησίας, αναπηρίας, των Μη Μεταδιδόμενων Νοσημάτων και θανάτου.
• Τη μείωση και άλλων προδιαθεσικών παραγόντων κινδύνου, όπως είναι οι καρδιαγγειακές παθήσεις.
Αερόβια άσκηση: Αύξηση Καρδιαγγειακής Ικανότητας και Αντοχής (π.χ. περπάτημα μέσης έντασης). Επίσης αναφέρονται ως καρδιοαναπνευστική προετοιμασία, αυτές οι ασκήσεις περιλαμβάνουν δραστηριότητες που χρησιμοποιούν τους μεγάλους μυς του σώματος με επαναλαμβανόμενο και ρυθμικό τρόπο. Η αερόβια άσκηση βελτιώνει την λειτουργία της καρδιάς, των πνευμόνων και των μυών. Για άτομα με αρθρίτιδα, αυτός ο τύπος άσκησης έχει οφέλη για τον έλεγχο του βάρους, τη διάθεση, τον ύπνο και τη γενική υγεία.
Άσκηση ενδυνάμωσης: Αυξάνει την μυϊκή δύναμη και μάζα, όπως και την οστική αντοχή. Προλαμβάνει την Σαρκοπενία και την Οστεοπόρωση. (π.χ. Άσκηση με βαράκια-λάστιχα ). Καθώς ο μυς γίνεται ισχυρότερος, παρέχει μεγαλύτερη υποστήριξη της άρθρωσης και συμβάλλει στη μείωση της φόρτισης και της πίεσης στην προσβεβλημέμνη άρθρωση. Οι ισχυροί μύες, οι οποίοι συμβάλλουν επίσης στην καλύτερη λειτουργία, συμβάλλουν στη μείωση της οστικής απώλειας που σχετίζεται με την αδράνεια, ορισμένες μορφές φλεγμονώδους αρθρίτιδας και τη χρήση ορισμένων φαρμάκων (κορτικοστεροειδή).
Άσκηση ευλυγισίας (Διατάσεις): Μειώνει τον κίνδυνο πτώσεων και η τακτική επανάληψη τους είναι μια κύρια επιλογή σε ένα πρόγραμμα βελτίωσης φυσικής κατάστασης. (π.χ. Διατάσεις αστραγάλων-γονάτων). Οι ασκήσεις εύρους κίνησης (ROM) και οι διατάσεις συμβάλλουν στη διατήρηση ή τη βελτίωση της ευλυγισίας στις πληγείσες αρθρώσεις και τους γύρω μυς με αποτέλεσμα την καλύτερη στάση του σώματος, μειωμένο κίνδυνο τραυματισμών και βελτιωμένη λειτουργία.
Άσκηση ισορροπίας: Βελτιώνει την Ισορροπία, την Ιδιοδεκτικότητα και την Δύναμη κυρίως των κάτω άκρων. Μειώνει τον κίνδυνο πτώσεων(Πρόγραμμα ασκήσεων πρόληψης των πτώσεων-Otago) Είναι μια μορφή άσκησης που ανήκει σε μια τέταρτη ομάδα ασκήσεων που αναφέρονται ως ασκήσεις ευαισθητοποίησης του σώματος. Αυτές περιλαμβάνουν δραστηριότητες για τη βελτίωση της στάσης του σώματος, της ισορροπίας, της αίσθησης της κοινής θέσης (ιδιοδεκτικότητα), του συντονισμού και της χαλάρωσης.
Όλες οι παραπάνω ιδιότητες του σώματος παραβλάπτονται σε περίπτωση ύπαρξης αρθροπάθειας. Ένας επαγγελματίας υγείας με εμπειρία στη συνταγογράφηση άσκησης κατά περίπτωση, μπορεί να καθορίσει ποιές από αυτές τις ασκήσεις θα σας βοηθήσουν να βελτιώσετε τη συνολική σας λειτουργία και να μειώσετε τον κίνδυνο τραυματισμού.
Otago Exercise Programme (Πρόγραμμα ασκήσεων για την πρόληψη των πτώσεων).
Έχει αποδειχτεί ότι μειώνει τον κίνδυνο των πτώσεων ειδικά σε ηλικιωμένους άνω των 80 ετών και μάλιστα σε όσους έχουν ήδη εμπειρία μιας ή περισσοτέρων πτώσεων. Νεότερες έρευνες έδειξαν ότι μπορεί να βοηθήσει όλους τους ηλικιωμένους με ρευματικό νόσημα να βελτιώσουν την δύναμη τους, την ευλυγισία τους και την ισορροπία τους για να παραμείνουν ανεξάρτητοι και χωρίς τραυματισμούς.
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει μέτριας έντασης άσκηση ενδυνάμωσης για 90’ (1 ώρα και 30 λεπτά) την εβδομάδα και μέτριας έντασης περπάτημα για 60΄ (1 ώρα) την εβδομάδα. Πρέπει να γίνεται εκπαίδευση ισορροπίας 3 ή περισσότερες μέρες/εβδομάδα. Οι ασκήσεις δυσκολεύουν προοδευτικά από την στήριξη με τα 2 χέρια, η οποία μειώνεται μέχρι να φτάσουμε στην εκτέλεση της άσκησης χωρίς στήριξη.
Η κάθε συνεδρία ασκήσεων περιλαμβάνει 4 στάδια, τα οποία είναι:
• Προθέρμανση,
• Ασκήσεις Ενδυνάμωσης,
• Ασκήσεις Ισορροπίας και
• Στάδιο Αποθεραπείας
Στόχοι Προθέρμανσης
Να ετοιμάσει σταδιακά το σώμα και το μυαλό για την άσκηση
Να προωθήσει την κυκλοφορία και να ζεσταθούν οι μύες
Την κινητοποίηση των αρθρώσεων
Να διαταθούν οι μύες
Να βελτιωθεί ο συντονισμός
Οι ασκήσεις που χρησιμοποιούνται είναι ασκήσεις κινητικότητας των αρθρώσεων, αύξησης θερμοκρασίας-κυκλοφορίας και διατάσεις.
Στόχοι Ασκήσεων Ενδυνάμωσης
Βελτίωση της αυτοεκτίμησης και εμπιστοσύνης
Βελτίωση και την διατήρηση της μυϊκής δύναμης για την ισορροπία και βελτίωση στάσης σώματος
Βελτίωση της ικανότητας και έλεγχος της κίνησης
Μείωση του κινδύνου τραυματισμού, έντασης και κούρασης
Βελτίωση της οστικής μάζας (πυκνότητας).
Στόχοι Ασκήσεων Ισορροπίας
Βελτίωση της δυναμικής ισορροπίας και ο έλεγχος κίνησης
Αύξηση της εμπιστοσύνης στην διατήρηση της ισορροπίας
Βελτίωση της αυτοεκτίμησης και της εμπιστοσύνης
Μείωση κινδύνου τραυματισμού και κούρασης
Στόχοι Αποθεραπείας
Ανάκαμψη σταδιακά από την άσκηση, με επιστροφή του σώματος στην κατάσταση πριν από την άσκηση του
Βελτίωση και διατήρηση της ευλυγισίας
Μειωμένη πιθανότητα κούρασης
Βελτίωση του εύρους και ευκολία της μετακίνησης και να μειωθεί η πιθανότητα τραυματισμού
Βελτίωση στάσης σώματος
Προώθηση χαλάρωσης κατά τη διάρκεια της διάτασης
Ανανέωση/ Αναζωογόνηση τους σώματος κατά τη λήξη της συνεδρίας άσκησης.
Περίπατος (Περπάτημα)
Τα οφέλη του περπατήματος στην υγεία του ηλικιωμένου είναι :
Προλαμβάνει και διαχειρίζεται νόσους
Αποκατάσταση λειτουργίας σε περιπτώσεις χρόνιας νόσου
Βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος
Βελτιώνει την τοπική μυϊκή αντοχή
Αυξάνει την κινητικότητα
Αυξάνει την ανεξαρτησία
Αυξάνει την ευκαιρία για κοινωνικοποίηση και υπαίθριες δραστηριότητες.
5΄ -10΄είναι ένα ιδανικό ξεκίνημα. Η πρόοδος και ο τελικός στόχος για τα 30΄ συνεχομένου περπατήματος.
Ο εκπαιδευμένος Φυσικοθεραπευτής για την Πρόληψη των Πτώσεων (Otago Exercise Programme Leader), αφού λάβει τις απαραίτητες ιατρικές πληροφορίες μετά και την σύμφωνη γνώμη του Ρευματολόγου, θα αξιολογήσει τον ασθενή και θα συνταγογραφήσει το εξατομικευμένο πρόγραμμα θεραπευτικής άσκησης είτε καθοδηγουμένης είτε επιβλεπόμενης. Το πρόγραμμα πρέπει να προσαρμοστεί για κάθε ηλικιωμένο με ρευματικό νόσημα με βάση την συννοσηρότητα, τις αντενδείξεις, τις λειτουργικές ικανότητες, τις προτιμήσεις και τους προσωπικούς ρεαλιστικούς στόχους, έτσι μόνον θα είναι αποτελεσματικό και ευχάριστο.
Το πρόγραμμα άσκησης μπορεί να γίνει είτε ατομικά, είτε σε μικρές ομάδες με την επίβλεψη και καθοδήγηση του Φυσικοθεραπευτή. Ο ηλικιωμένος με ρευματικό νόσημα ακολουθεί και εκπαιδεύεται στις ασκήσεις που του ταιριάζουν και τις εκτελεί μόνος στο σπίτι. Ο Φυσικοθεραπευτής συμβουλεύει τον/τους ασθενή/-είς και τον/τους καθοδηγεί για την τήρηση και προσήλωση στο πρόγραμμα άσκησης και για τυχόν αναπροσαρμογή του, λόγω ενδεχομένων αλλαγών στην/στις νόσο/νόσους και στις ικανότητες ενός ασθενή με ρευματοπάθεια.
